آخر الزمان در قرآن
(1)
ختم
نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین
نشانه پایان تاریخ به شمار مى‌رود؛[1] لذا مفسران، مقصود ازنشانه‌هاى
قیامت‌رادر آیه ذیل، بعثت پیامبر(صلى الله علیه وآله)دانسته‌اند که نسبت
به عمر جهان، فاصله بسیار کمى تا قیامت دارد:[2]«فَهَل یَنظُرونَ إِلاَّ
السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها». (محمد/47،18)
در آخرالزمان وقایع فراوان دیگرى نیز پیش‌بینى شده که بیش‌تر به دوره پایانى آن (مقارن با ظهور مهدى) مربوط مى‌شود.
بنابر
روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسى است که با امام‌زمان(عج) بیعت و با صدایى
بلند به گونه‌اى که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت مى‌کند:
«أَتى أَمرُ اللّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ= فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب
مکنید».
1. بحران معنویّت:
پیش از ظهور
امام‌زمان(عج) جوّ حاکم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود.
«اِقتَربَ لِلنَّاسِ حِسابُهُم و‌هُم فِى غَفلَة مُعرِضون.» (انبیاء/21،
1) در این آیه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند، متّصف
شده‌اند.[3] در روایات نیز منظور از‌اشراط*الساعة که در آیه 18 سوره
محمد/47 به‌آن اشاره شده، رواج بیش از حدّ کفر، فسق‌و‌ظلم دانسته و موارد
متعدّدى از آن بر‌شمرده شده است.[4]
2. وقوع اختلاف‌ها و درگیرى‌هاى بسیار:
یکى
از نشانه‌هاى آخرالزمان، اختلاف‌ها و درگیرى‌هاى فراوان میان گروه‌هاى
گوناگون است: «فَاختَلفَ الأَحزابُ مِن بَینهِم فَویلٌ لِلَّذینَ
کَفَروا‌مِن مَشهَدِ یَوم عَظِیم.» (مریم/19، 37) روایات، این آیه را به
ظهور فرقه‌هاى مختلف در‌جهان اسلام مربوط دانسته‌اند که در آخرالزمان پدید
آمده، موجب اختلاف‌هاى بسیار خواهند‌شد.[5] آیه «یَلبِسَکُم شِیَعًا و
یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض» (انعام/6، 65) نیز به وقوع اختلاف‌ها و
قتل و کشتار در آخرالزمان تفسیر شده است.[6] بر‌اساس روایتى، آیه
«ولَنبلونَّکم بشىء مِن الخَوف و الجُوع و نَقص من الأَمولِ و
الأَنفُس...» (بقره/2،155) به ترس و ناامنى، گرسنگى و قحطى و فقر و کشتار
در آخرالزمان اشاره دارد.[7]
3. ظهور دجّال:
درهرسه
دین آسمانى یهود، مسیحیت واسلام، ظهورفاسدترین ومخرّب‌ترین جریان منحط در
طول تاریخ، پیش بینى و از خطر آن پرهیز داده شده است.[8] دجّال که تجسّم
کفر، فریب و گمراهى است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش
مى‌خواند. برخى از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أکبر من
خلق النّاس» (غافر/40،57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته‌اند که دردید
مردم، عظیم‌ترین موجود جلوه مى‌کند؛[9] در حالى که خداوند، او را از
بسیارى مخلوقات دیگر کوچک‌تر مى‌شمارد.[10] سرانجام این پدیده به دست
عیسى(علیه السلام)محو و نابود خواهد شد.[11]
4. وقوع مصائب:
برخى
از آیات عذاب بر کافران و گنه‌کاران آخرالزمان که نزول عذاب را انکار
مى‌کنند؛ تطبیق داده شده است: «إن أتـکُم عَذابُهُ بَیَـتاً أَو نَهاراً
مَا ذَا یَستَعجِلُ مِنهُ المُجرِمونَ». (یونس/10،50) «فَإِذا نَزلَ
بِسَاحَتهِم فَساءَ صَباحُ المُنذرین». (صافات/37،177)[12] با استفاده از
آیه 65 انعام/6 برخى از این عذاب‌ها بدین شرح گزارش شده‌اند: صدایى
هراسناک و دود در آسمان و حاکمان ستمگر «قُل هُو القادِرُ عَلى أَن
یَبعَثَ عَلیکُم عَذاباً مِن فَوقِکُم» ، فرو رفتن برخى انسان‌ها در زمین
«أَو مِن تَحتِ أَرجُلِکُم» اختلافات بسیار در دین، «أَو یَلبِسَکُم
شِیَعاً» قتل و کشتار «و‌یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض». در این دوره
زمانى،[13] ترس و ناامنى، گرسنگى* و قحطى و فقر و کشتار نیز بسیار رخ
خواهد داد: «وَ لَنبلُونَّکُم بِشَىء مِنَ الْخَوفِ والْجُوعِ و نَقص مِن
الأَمولِ وَالأَنفُس....» [14]
5. خروج سفیانى:
بیش‌تر
مفسّران، از ظهور لشکرى طغیان‌گر که آخرالزمان در کشورهاى اسلامى به ستم و
تعدّى پرداخته، سرانجام در صحرایى بیرون از مکّه، گرفتار عذاب الهى
مى‌شوند، خبر داده و آیه «ولَو تَرى إِذ فَزِعُوا فَلاَ فَوتَ و أُخِذوا
مِن مَکان قَرِیب» (سبأ/34،51) را درباره آن لشکر دانسته‌اند. در روایات
شیعه و سنّى، نام رهبر این لشکریان، سفیانى ذکر شده است.[15] آیه
«أَفأَمِنَ الَّذینَ مَکَروا السَّیِّـَاتِ أَن یَخسِفَ اللّهُ بِهِمُ
الأَرضَ....» (نحل/16، 45) نیز که توطئه‌گران را به فرو رفتن در زمین
تهدید مى‌کند، بر لشکر سفیانى تطبیق داده شده است.[16] آیه «...ءَامِنوا
بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم مِن قَبلِ أَن نَطمِسَ وُجوهًا
فَنَرُدَّها عَلى أَدبارِهَا» (نساء/4، 47) نیز درباره بازماندگان لشکر
سفیانى تأویل شده که صورت‌هایشان معکوس گشته، پشت سرشان قرار مى‌گیرد.[17]
برخى
از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أکبر من خلق النّاس»
(غافر/40،57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته‌اند که دردید مردم، عظیم‌ترین
موجود جلوه مى‌کند
6. نداى آسمانى:
بنابر
روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسى است که با امام‌زمان(عج) بیعت و با صدایى
بلند به گونه‌اى که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت مى‌کند:
«أَتى أَمرُ اللّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ= فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب
مکنید». (نحل/16، 1)[18] آیه «وَاستَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَکان
قَریب * یَومَ یَسمَعونَ الصَّیحَةَ بِالحَقِّ ذلِکَ یَومُ الخُروجِ»
(ق/50،41و42) نیز درباره این حادثه، تأویل شده است.[19].
7.ظهور منجى بزرگ بشر:
مهم‌ترین
رخ‌داد آخرالزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان براى رهایى انسان‌ها است:
«جَاءَالحَقُّ و زَهقَ البـطِلُ إِنَّ البـطِلَ کانَ زَهوقًا.» (اسراء/17،
81) این آیه که از پیروزى چشم‌گیر حق بر باطل سخن مى‌گوید، در روایات به
ظهور مهدى(عج) تأویل شده است.[20] آیه 148 بقره/2 (أَینَ ماتَکونُوا
یَأتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعًا) نیز بر یاران نخستین مهدى(عج) که خداوند
آنان را گرداگرد حضرت حاضر مى‌سازد، تطبیق داده شده‌است[21]. آیه «فَإِن
یَکفُربِها هـؤُلاَءِ فَقَد وَکَّلنا بِها قَومًا لَیسوا بِها بِکـفرین»
[22] (انعام/6،89) نیز چنین است.
نویسنده: على معمورى
(در نوشتار آتی، نشانه های دیگری از پایان تاریخ و آخر الزمان را از نگاه قرآن تبیین خواهیم کرد)
_____________________
[1] الفرقان، ج26 و 27، ص109.
[2] مجمع البیان، ج9، ص154؛ قرطبى، ج16، ص159.
[3] التفسیر الکبیر، ج22، ص140؛ التحریروالتنویر، ج17، ص9.
[4] قمى، ج2، ص279 ـ 282؛ نورالثقلین، ج5، ص37.
[5] عیّاشى، ج1، ص64؛ البرهان، ج3، ص712.
[6] قمى، ج1، ص232.
[7] نور الثقلین، ج1، ص142.
[8]
کتاب مقدّس، عهد قدیم، زکریا 9: 6 و 7 و دانیال 7: 19 ـ 27 و عهد جدید،
متّى 24: 15 ـ 25 و نامه اول یوحنا 4: 1 ـ 6 و مکاشفه یوحنا 13: 11 ـ 17؛
سفینة‌البحار، ج2، ص162 و 163.
[9] تاریخ مابعدالظهور، ص139ـ142؛ علائم آخرالزمان، ص303 ـ 316.
[10] کشف‌الأسرار، ج8، ص482 ـ 484.
[11] همان، ج2، ص141 ـ 143؛ الدرّالمنثور، ج5، ص674 و 675.
[12] بحارالانوار، ج9، ص213 و 232، ج52، ص185؛ ج53، ص56.
[13] قمى، ج1، ص232.
[14] نورالثقلین، ج1، ص142.
[15] جامع‌البیان، مج12، ج22، ص129؛ الدرّالمنثور، ج6، ص712 ـ 714؛ عیّاشى، ج2، ص57.
[16] البرهان، ج1، ص352 و 354.
[17] همان.
[18] عیّاشى، ج2، ص254.
[19] نورالثقلین، ج5، ص118 و 119.
[20] البرهان، ج3، ص576.
[21] مجمع‌البیان، ج1، ص426؛ البرهان، ج1، ص347 ـ 355.
[22] البرهان، ج2، ص448.
تنظیم برای تبیان: الف_شکوری
